زیاد شدن بزاق دهان: علل، نشانه‌ها و راه‌های درمان
بزاق دهان چیست و چه نقشی دارد؟
بزاق مایعی شفاف و بی‌رنگ است که توسط غدد بزاقی تولید می‌شود. این مایع عملکردهای متعددی در دهان دارد، از جمله مرطوب کردن محیط دهان، تسهیل در جویدن و بلع غذا، آغاز فرآیند گوارش نشاسته، محافظت از مینای دندان در برابر اسیدها و کمک به تکلم. تولید بزاق، بخشی طبیعی از عملکرد بدن است و مقدار آن در طول روز بسته به نوع غذا، تحریک فکری، اضطراب و خواب تغییر می‌کند.
افزایش بزاق دهان چیست؟
زمانی‌که تولید بزاق از حد طبیعی فراتر می‌رود یا تخلیه آن دچار مشکل می‌شود، با پدیده‌ای به نام هیپرسالایویشن (Hypersalivation) یا سیالوره (Sialorrhea) روبرو هستیم. این حالت ممکن است موقتی یا مزمن باشد و دلایل مختلفی داشته باشد. در برخی افراد، بزاق زیاد از دهان بیرون می‌ریزد (به‌خصوص در کودکان، سالمندان یا بیماران عصبی)، و در برخی دیگر فقط حس مداوم وجود بزاق زیاد در دهان ایجاد می‌شود.
علل شایع افزایش بزاق دهان
۱. عوامل فیزیولوژیکی و طبیعی
- بارداری: به‌ویژه در سه‌ماهه اول، تغییرات هورمونی می‌تواند باعث افزایش تولید بزاق شود
- تحریک دهان در هنگام دیدن یا فکر کردن به غذا
- قرار گرفتن غذا در دهان و جویدن
- تغییرات دوره‌ای در کودکان، مانند دندان درآوردن
- مصرف آدامس یا مکیدن آب‌نبات
۲. بیماری‌ها و مشکلات پزشکی
- عفونت‌ها و التهاب‌ها: مانند التهاب لثه، التهاب دهان، آفت دهانی یا گلو درد
- رفلاکس معده (GERD): بازگشت اسید معده به مری باعث تحریک غدد بزاقی و افزایش ترشح می‌شود
- مشکلات دندانی: دندان‌های پوسیده، روکش‌های بلند، یا تحریک لثه ممکن است باعث ترشح بیشتر بزاق شوند
- زخم یا جراحت دهان: بدن به‌طور طبیعی بزاق بیشتری تولید می‌کند تا به ترمیم بافت کمک کند
- بیماری‌های عصبی: مانند پارکینسون، فلج مغزی، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) یا سکته مغزی، که کنترل بلع را دچار اختلال می‌کنند
- آفت دهان یا برفک قارچی
- تومورها یا اختلالات غدد بزاقی
- پیش‌زمینه‌های آلرژیک یا سینوزیت مزمن
۳. عوامل دارویی
برخی داروها می‌توانند به‌عنوان عارضه جانبی باعث افزایش بزاق شوند:
- داروهای ضدتشنج مانند کلوزاپین
- داروهای ضدروان‌پریشی
- داروهای مورد استفاده در درمان آلزایمر
- داروهای محرک (Stimulants) در اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
- داروهای تحریک‌کننده هضم یا تحریک کننده‌های غدد بزاقی
۴. مسمومیت‌ها و مواد محرک
- مسمومیت با فلزات سنگین مانند جیوه یا آرسنیک
- مصرف برخی آفت‌کش‌ها و سموم
- نیش حشرات یا خزندگان سمی
- مسمومیت‌های غذایی
- مصرف بیش از حد تنباکو، سیگار یا مواد مخدر
۵. اضطراب و استرس
در برخی افراد، اضطراب شدید یا حملات پانیک می‌تواند موجب افزایش موقتی بزاق شود. در این موارد، بزاق معمولاً با طعم ترش همراه است و ممکن است احساس تهوع نیز وجود داشته باشد.
۶. اختلالات بلع یا دیسفاژی
برخی از افراد به‌دلیل مشکلات بلع (نه لزوماً افزایش ترشح بزاق)، نمی‌توانند بزاق را به‌خوبی فرو ببرند، در نتیجه احساس می‌کنند بزاق زیاد دارند. این مشکل در بیماران عصبی، افراد سالخورده یا کسانی که دچار سکته شده‌اند رایج است.
علائم همراه با بزاق زیاد
- احساس سنگینی یا خفگی در دهان
- نیاز مکرر به بلعیدن
- آب‌ریزش از دهان هنگام صحبت یا خواب
- بوی بد دهان
- مشکل در صحبت کردن واضح
- خجالت یا ناراحتی اجتماعی، به‌خصوص در محیط‌های عمومی
- تهوع یا مزه ناخوشایند در دهان
چه زمانی بزاق زیاد نیاز به درمان دارد؟
افزایش بزاق معمولاً در شرایط موقتی نیازی به درمان ندارد. اما در صورتی که:
- با علائم عصبی همراه باشد
- تداوم داشته و باعث اختلال در گفتار یا تغذیه شود
- فرد را از نظر روانی و اجتماعی دچار آزار کند
- به‌طور مکرر با بوی بد دهان همراه باشد
- یا منجر به التهاب و تحریک پوست اطراف لب و چانه شود
باید به دندانپزشک یا پزشک مراجعه کرد.
روش‌های درمان بزاق زیاد دهان
درمان بسته به علت اصلی متفاوت است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
۱. درمان علت زمینه‌ای
- درمان رفلاکس معده با داروهای ضداسید
- درمان عفونت‌های دهان یا دندان با آنتی‌بیوتیک یا ضدقارچ
- تنظیم قند خون در افراد دیابتی
- درمان بیماری‌های عصبی با همکاری پزشک متخصص مغز و اعصاب
۲. درمان دارویی کاهش‌دهنده بزاق
در برخی موارد، دندانپزشک یا پزشک داروهایی تجویز می‌کند که فعالیت غدد بزاقی را کاهش می‌دهند، مانند:
- گلیکوپیرولات
- اسکپولامین (به‌صورت پچ پوستی)
- آتروپین قطره زیرزبانی
- بوتاکس (تزریق سم بوتولینوم در غدد بزاقی در موارد شدید)
۳. درمان‌های فیزیکی و توانبخشی
- تمرینات توانبخشی برای بهبود بلع در بیماران عصبی
- گفتاردرمانی برای کنترل حرکات دهان و زبان
- استفاده از دهان‌پوش شبانه برای جلوگیری از آب‌ریزش دهان
۴. درمان‌های خانگی و مراقبتی
- آدامس بدون قند برای افزایش بلع و خشک نگه داشتن دهان
- پرهیز از غذاهای ترش یا اسیدی که باعث تحریک بزاق می‌شوند
- نوشیدن آب در فواصل منظم
- استفاده از دستمال یا گاز استریل برای خشک کردن دهان
- نخوردن خوراکی در ساعات نزدیک به خواب
- رعایت بهداشت دقیق دهان برای پیشگیری از عفونت‌های ثانویه
۵. درمان جراحی (در موارد شدید)
در موارد بسیار نادر و شدید که هیچ‌یک از درمان‌های دارویی و حمایتی مؤثر نباشند، ممکن است جراحی برای قطع برخی مجاری بزاقی یا حذف غدد بزاقی مورد نظر انجام شود. این کار فقط در موارد خاص و با بررسی‌های دقیق انجام می‌شود.
آیا افزایش بزاق دهان در کودکان طبیعی است؟
در نوزادان و کودکان زیر ۳ سال، افزایش بزاق به‌دلیل دندان درآوردن یا رشد طبیعی دستگاه گوارش شایع و معمولاً موقتی است. مگر اینکه با علائم غیرطبیعی مانند تب، ضایعات دهانی یا مشکل در بلع همراه باشد.
چه تفاوتی بین افزایش تولید بزاق و اختلال در بلع وجود دارد؟
گاهی افراد تصور می‌کنند بزاق زیادی دارند، درحالی‌که مشکل اصلی آن‌ها بلع ضعیف یا ناکارآمد است که در بیماری‌های عصبی، پیری یا بعد از جراحی‌های خاص اتفاق می‌افتد. تشخیص دقیق بین این دو، بر عهده دندانپزشک یا پزشک متخصص است.
جمع‌بندی نهایی
افزایش بزاق دهان می‌تواند ناشی از عوامل طبیعی، بیماری‌ها، داروها یا شرایط عصبی باشد. در بسیاری از موارد موقتی است و نیازی به نگرانی ندارد، اما در برخی افراد می‌تواند زندگی روزمره و کیفیت اجتماعی فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد. شناسایی علت دقیق، گام اصلی در انتخاب روش درمانی مناسب است. مراجعه به دندانپزشک برای بررسی دقیق، مشاوره و در صورت لزوم ارجاع به متخصص مربوطه، ضروری است.
شما عزیزان میتوانید از طریق صفحه تماس با ما ، با مجموعه دندانپزشکی ملائک تماس حاصل نموده و به صورت رایگان ویزیت و مشاوره شوید .
